در دنیای پرسرعت امروز که افراد ثروتمند و مشهور به دنبال راه‌هایی برای دسترسی راحت‌تر به سفر، امنیت بیشتر یا فرار از مسائل حقوقی هستند، «شهروندی دوم» تبدیل به یک موضوع داغ شده است. یکی از جدیدترین و بحث‌برانگیزترین نمونه‌ها، پرونده اندرو تیت، چهره جنجالی فضای مجازی، و تصمیم غیرمنتظره کشور جزیره‌ای وانواتو در این زمینه است.
اندرو تیت و شهروندی جنجالی
اندرو تیت، اینفلوئنسر و کارآفرین معروف، در دسامبر ۲۰۲۲ توسط مقامات رومانی به اتهامات سنگینی از جمله قاچاق انسان، تجاوز و تشکیل باند جنایت‌کار بازداشت شد. نکته شگفت‌انگیز این بود که درست در همان ماه، او توانست با استفاده از برنامه حمایت از توسعه وانواتو، گذرنامه این کشور را دریافت کند و عملاً شهروندی دوم به دست آورد.
این خبر، موجی از واکنش‌های منفی را برانگیخت؛ آیا کشوری مانند وانواتو که در سال‌های اخیر با فروش شهروندی دوم به عنوان منبع درآمد، شهرت یافته، نباید نسبت به پیشینه متقاضیان حساس‌تر باشد؟
بررسی دولت و پاسخ غیرمنتظره
پس از فشار رسانه‌ها و افکار عمومی، دولت وانواتو یک بررسی داخلی انجام داد. سخنگوی دولت، کیری ماناسا، اعلام کرد که مدارک تیت در زمان بررسی تابعیت، هیچ مشکلی نداشته‌اند. طبق گفته او، در زمان صدور گذرنامه، اندرو تیت از سوی اینترپل و دولت بریتانیا «پاک» اعلام شده بود. بنابراین، از نظر قانونی، هیچ تخلفی رخ نداده و روند صدور شهروندی دوم طبق مقررات صورت گرفته است.
جالب آن‌که همین مقام دولتی پیش‌تر گفته بود که «دولت قصد دارد تابعیت او را لغو کند» و حتی تأکید کرده بود که «افراد با پیشینه مشکوک جایی در بین شهروندان وانواتو ندارند.» اما اکنون ورق برگشته است؛ همان سخنگو اعلام می‌کند که «نمی‌توان به خاطر اطلاعاتی که بعداً کشف شده، تابعیت را لغو کرد.»
آیا شهروندی دوم باید بازنگری شود؟
پرونده اندرو تیت، تنها نمونه‌ای از ده‌ها مورد مشکوک است که از طریق برنامه‌های فروش شهروندی دوم در کشورهای کوچکی مثل وانواتو صورت گرفته است. در سال‌های اخیر، افراد تحت تعقیب، متهمان به پول‌شویی و حتی چهره‌های فاسد سیاسی، از این راه عبور کرده‌اند. نخست‌وزیر جدید وانواتو نیز وعده داده که اصلاحاتی جدی در این برنامه انجام خواهد داد.
شهروندی دوم می‌تواند فرصتی قانونی و سازنده باشد، اما وقتی روند آن صرفاً به دریافت پول خلاصه می‌شود، نتایج خطرناکی به‌همراه دارد. فقدان دقت در بررسی پیشینه متقاضیان نه‌تنها اعتبار کشور ارائه‌دهنده را زیر سوال می‌برد، بلکه امنیت جهانی را نیز تهدید می‌کند.
درس‌هایی برای کشورهای دیگر
پرونده تیت باید زنگ خطری باشد برای سایر کشورهایی که از فروش شهروندی دوم به عنوان منبع درآمد استفاده می‌کنند. اگر فرآیند بررسی پیشینه، نظارت بین‌المللی و پیگیری‌های بعدی به درستی صورت نگیرد، این کشورها در آینده با بحران‌های سیاسی و حقوقی مواجه خواهند شد.
همچنین برای افرادی که به دنبال دریافت شهروندی دوم هستند، باید شفافیت، اعتبار بین‌المللی و پیامدهای قانونی آن به‌طور کامل روشن باشد. صرف داشتن پول نباید معیار کافی برای دریافت پاسپورت دوم باشد.
آیا تیت تابعیت خود را از دست خواهد داد؟
در حال حاضر، وانواتو تصمیم گرفته است که اقدامی علیه تیت انجام ندهد؛ اما ماناسا اعلام کرده است که در صورت صدور حکم محکومیت، ممکن است تابعیت او لغو شود. با توجه به پیچیدگی پرونده‌های قضایی در رومانی و بریتانیا، هنوز مشخص نیست که چه زمانی نتیجه نهایی اعلام خواهد شد.
اما آنچه واضح است، این است که تصمیم امروز وانواتو، شاید به بهای سنگینی برای اعتبار این کشور در عرصه جهانی تمام شود. افکار عمومی و نهادهای بین‌المللی، با دقت بیشتری برنامه‌های فروش شهروندی دوم را زیر ذره‌بین قرار داده‌اند.
نتیجه‌گیری
شهروندی دوم می‌تواند مزایای بسیاری داشته باشد؛ از دسترسی به خدمات بهتر گرفته تا فرصت‌های اقتصادی و سیاسی. اما اگر روند آن شفاف، قانونی و اخلاقی نباشد، تنها به ابزاری برای فرار از عدالت تبدیل می‌شود. پرونده اندرو تیت بار دیگر اهمیت دقت، شفافیت و مسئولیت‌پذیری در برنامه‌های صدور تابعیت دوم را به ما گوشزد کرد.
